Wie heeft er een beperking? Dove en slechthorende mensen of de arts/psychiater?

Bij het Voorjaarscongres van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie in het MECC in Maastricht hebben vier collega’s van GGMD uit de kinder- en jeugdpsychiatrie een workshop gegeven aan een volle zaal. De GGZ-wereld is geïnteresseerd in deze doelgroep.

De kloof tussen medisch en sociaal denken

Dove en slechthorende mensen kampen niet alleen met een gehoorverlies, maar lopen soms aan tegen een visieverschil met betrekking tot de zorg. In het medische model is doofheid een defect, iets wat gerepareerd moet worden met technologie en training. In het sociaal-culturele model daarentegen is doofheid een (onderdeel van de) identiteit. Gebarentaal kan hier onderdeel van zijn. Dove en slechthorende mensen ervaren geen beperking, maar worden beperkt door de samenleving en maatschappij.

Zolang deze visieverschillen niet worden (h)erkend, kan de relatie tussen zorgverlener en patiënt wringen. In de diagnostiek kan dan sprake zijn van misinterpretatie in plaats van een begripvolle vertaling van gedrag.

Voor veel DSH-jeugdigen komt toegang tot een volledige taal met vertraging tot stand. Er is een kloof tussen het moment van gehoorverlies en de ontdekking van een passende communicatiemethode. Gebarentaal draagt bij aan het creëren van een volledig taalaanbod en daarmee een grotere kans op gezonde taalontwikkeling. En belangrijk, het leren van gebarentaal zorgt niet voor vertraagde taalontwikkeling. Gebarentaal en gesproken taal verrijken elkaar.

Wie taal mist, mist ook de kans om gevoelens te benoemen, ervaringen te delen en contact te maken. Dat heeft een directe invloed op cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling. Dit kan ook impact hebben op de hechting en het zelfbeeld.

Communicatie in een taal die werkt

Een veilige hechting is afhankelijk van afgestemde communicatie. Voor een kind dat de ouders niet goed verstaat, is die afstemming kwetsbaar. Emotionele beschikbaarheid betekent in dit geval ook: communiceren in een taal die werkt. Zonder die basis kunnen stress, onveiligheid en gedragsproblemen ontstaan.

Ook het zelfbeeld van dove jongeren wordt beïnvloed door de omgeving. Complimenten krijgen als je “goed kunt praten” bevestigt het idee dat je pas meetelt als je horende mensen imiteert. De druk om te camoufleren en het constant moeten uitleggen van je anders-zijn leidt tot luistermoeheid, frustratie en soms depressie.

De standaardtests in de GGZ zijn ontworpen voor horende kinderen. Dat kan uitslagen onbetrouwbaar maken. Diagnoses zoals ADHD of autisme worden vaak niet goed of juist niet gesteld. De oorzaak ligt niet altijd bij het kind of de jongere, maar ook in het systeem dat onvoldoende is toegerust.

Observaties zijn het beste als er oog is voor de context. Gedrag dat voortkomt uit miscommunicatie verwarren met een stoornis is daarbij een reëel risico. Diagnostiek bij DSH-jongeren vereist specialistische kennis, samenwerking met tolken en aandacht hebben voor de cultuur van de dovengemeenschap.

Waarom de GGZ anders moet kijken

De prevalentie van psychische problemen ligt bij DSH-jongeren hoger dan bij horende leeftijdsgenoten. Toch worden ze later of niet doorverwezen. Niet omdat de problemen er niet zijn, maar omdat ze niet worden herkend. Dit is zorgwekkend.

GGMD en onder andere Pro Persona en Doof & Co spelen hierin een cruciale rol. We werken met systemische aandacht, tolken, visuele communicatie en kennis van dovencultuur. De specialistische rol maakt dat de capaciteit beperkt is. In heel Nederland wonen dove en slechthorende mensen. Gespecialiseerde GGZ-instellingen kunnen niet op elke plek aanwezig zijn. Bekendheid onder zorgprofessionals is nodig om op tijd de zorgvraag te herkennen en juist door te verwijzen.

Het antwoord op de belangrijke vraag in de workshop: Wie heeft er een beperking? Dove en slechthorende mensen of de arts/psychiater? ligt in ontmoeting. In ruimte maken voor visuele communicatie, gebarentaal. In het kennen en erkennen van de dovencultuur en de daarbij horende identiteit en kracht.

Elke jongere verdient zorg die past. Niet hulp die zich aanpast aan systemen, maar systemen die zich aanpassen aan de jongere. Alleen dan wordt zorg echt toegankelijk.

Ben je na het lezen van dit artikel geïnteresseerd geraakt in hoe wij de dove- en slechthorende doelgroep ondersteunen? Bekijken dan eens onze pagina: Ons aanbod voor Kind & Jeugd of de website van GGZ voor doven en slechthorenden.